Bisaya Magasin
Panid 18-19, Isip 11, Tuig 79
29 Oktubre 2008
Ang Lunsayng Bisaya Ug Ang Kinaunhang Proyekto Niini
Ni Omar Khalid
Ang bag-ong panahon nag-itsa og bag-ong mga hagit. Ug kini nagkinahanglan sab og bag-ong mga tubag. Tinuod dili kalikayan ang dayaspora sa kaliwat nga Bisaya sa pagpangita og tingusbawan. Ang tanan naghiusa niining pagpangita sa paninapi. Apan ang tanan nagkahiusa usab sa dalan balik sa sabakan sa kaliwat. Kining tanan tinuod sab sa Lunsayng Bisaya.
Ang <a href="http://groups.yahoo.com/group/bisaya">Lunsayng Bisaya</a> usa ka balayang grupo sa mga internet user kansang mga sakop managtagbo-tagbo pagposte og mga tema kalabot sa daghang mga butang may kalambigitan sa kailhanang Bisaya. Usa ka on-line forum para sa mga Bisdak.
Ang intelektuwal nga publikong diskurso nga nagpatong sa hataas nga order sa panabot mao ang ginadawat nga batakan sa pagposte ug dili lang kinanaas sa mabawng sapa. Ang mga natad nga sabog ginahisgotan mao ang relihiyon, arte, pilosopiya, pinulongan, musika, pamintal, katitikan, kultura, kasaysayan, ug uban pa. Pintok ang mga pamunto. Ug kinahanglan suportado sa hustong argument ug pamatuod. Kay kon dili, may usa nga andam moikos sa iyang alkontra. Bisan makalilisang ang mga diskusyon apan kay managsama mang nagsagop sa pamatasan sa pamaaging parlamentaryo, mosangko ra gihapon sa parehas nga tumong. Magposte kag sugilanon kun balak ug tabangan kinig kuniskunis sa mga sakop nga kritiko. Ug kining tanan sa pinulongang Binisaya. Binisaya? Oo!
Marso 16, 2002 opisyal nga narehistro sa portal sa yahoo groups ang Lunsayng Bisaya. Apan ang message board nasubhan pagposte sa kinaunhang mensahe niana nang Marso 25, 2002 sa alas 5:23 sa hapon. Ug ang misunod usa na ka kasaysayan. Sa labing uwahing talaan, aduna nay 13,783 ka mensahe nga naposte sa message board sa LB nga gikan sa sangasangang message thread sa lainlaing tema. Hunahunaa lang kon unsa na kalapad sa database niining grupoha nga igo na kaayong himuong tinubdan alang niadtong buot mosinati sa intelektuwal nga diskusyon sa grupo.
Sa labing uwahing talaan, ang Lunsayng Bisaya aduna nay sakop nga 543 ka internet user nga nagkatag sa lainlaing bahin sa kalibotan. Ug makakugang ang kasayoran nga may mga sakop sab dinhing mga langyaw (duna ganiy Pranses nga eskolar ug usa ka Katsila.) Ang matag sakop adunay kaugalingong kawsa nga gibarogan ug busa mapaabot ang lainlaing mga baroganan sa nagkalainlaing hilisgotan.
Kining maong panaglahi sa panglantaw nagkahiusa dihang giitsa ko kanila ang hagit. "Hangtod na ba lang kita sa pagpakita sa atong pagka Bisaya? Di ba diay mahimong hubaron ta kini sa lihok?" pahunat ko kanila. Ug mingsunod ang daghang sugyot hangtod naumol ang pagpaluyo sa usa ka tigi sa sinulatay. Gihapak ko ang gabel sa pagserado sa tanan. Ug dihadiha, gihan-ay ko ang mekaniks sa tigi ug gipadesisyonan sa kasakopan. Gisipong ang dugang sugyot ug giunod sa gihimong sumbanan.
Halos nag-ilogay ang mga sakop sa pagtanyag sa ilang panabang. Ang mosunod mao ang mga magbubulig nga sakop:
Giyak-an ni Atty. Manuel Lino Faelnar ang paghatag og P3,000.00 isip ganti sa makasakmit sa Unang Dapit. Si Bay Manny, gawas sa usa ka way kaluyang sakop sa Lunsayng Bisaya, direktor sab sa LUDABI ug DILA (Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago). Sa iyang pagka lunod-patayng Bisayista, daghan na siyag katigomang akademikanhon nga natambongan pinaagi sa pagpresentar og mga papel kalabot sa pinulongan ug sa pagpanalipod niini.
Ang salaping P2,000.00 nga iganti sa makailok sa Ikaduhang Dapit gisabak usab ni Bay Pete Dulanas. Sa wa pa molangyaw sa Amerika, si Bay Pete konektado sa sektor sa pamangko. Gani, tungod sa iyang pagmahal sa kulturang Bisdak, may higayon nga mikalit siyag butho sa Cebu aron pagtambong sa basabalak sa Kahayag Café uban sa mga sakop sa Bathalad-Cebu. Si Bay Pete ang di matarog kong katubay sa Lunsayng Bisaya kon ang arte ug teolohiya na ang hisgotan. Managlahi man tuod ang among baroganan apan pagparayeg ko kaniya, wa na gyud siya molantugi pa. Niya pa: "Aw, o, sige, Bay. Akoy hatag ana."
Ang salaping P1,000.00 nga gitagana alang sa palarang makadughit sa Ikatulong Ganti gihatag usab sa maayong kabubot-on ni Bay Hector Suano. Gani, siya man usab ang mipaluyo sa tulo ka tropeyong ipahalipay sa mga mananaog.
Sa pagkatinuod, kon wala si Bay Hector, dili maugmad ang Lunsayng Bisaya isip usa ka malamposong grupo sa internet nga gisakpan sa mga nagmahal sa kulturang Bisaya. Siya ang nangahas pagrehistro niini sa yahoo groups. Ang iyang pag-alagad sa Simbahan isip paring sakop sa Missionary Society of St. Columban wala mahimong babag sa iyang buluhaton isip moderator sa Lunsayng Bisaya.
Ang mga mananaog niining maong tigi hatagan usab og subsidiya sa ilang pamasahe aron makatambong sila sa pagahimoong seremonya sa pagtunol sa ganti (nga ianunsyo lang unya kon asa ug kanus-a). Matag usa sa tulo ka mananaog makadawat og pamasahe nga P500.00. Kining tanan gitubag ni Engr. Jessie Baring. Si Bay Jess usa ka Sugboanong imbentor ug sakop sa nagkalainlaing kapunongang sibiko. Dugay na siyang lumalaban sa kulturang Bisdak ug sa bisan diing katigoman nga siya ang tahasang manimon, hugot gayod niyang gibarogan ang paggamit sa dila ni Lapulapu. Lumilihok usab siya sa LUDABI ug mag-apilan sa mga basabalak sa Bathalad-Cebu, ug busa ang kasingkasing niya nagbaton usab sa mithing maartehon.
Paningkamotan sa grupo nga ang tigi mahimong tinuig. Saad kana nga hugot nga gibarogan sa kasakopan. Ug uban sa pagsuporta sa mga sakop-esponsor niini, gitinguha usab nga himoong makapatulo sa laway ang mga ganti sa umaabot.
Manghinaot ko nga salmotan kini sa mga magsusulat nga lumalaban sa kulturang Bisdak. Hibaw-i nga sa kasaysayan, ang kinaunhan maoy dugay malimtan. Kon kinsa ang mga mananaog ning tigia, mahalista siya sa kasaysayan sa Lunsayng Bisaya isip kinaunhang mananaog sa tigi.